راهنمای جامع مالیات بر درآمد در ایران

راهنمای جامع مالیات بر درآمد در ایران

چنانچه قبلا عنوان گردید، در یک دسته بندی کلی مالیات به دو نوع مالیات مستقیم و مالیات غیرمستقیم تقسیم می­گردد و مالیات مستقیم نیز به مالیات بر درآمد و مالیات بر دارایی تقسیم می­گردد.

همچنین توضیح دادیم که همه اشخاص مشمول پرداخت مالیات بر درآمد نمی­باشند بلکه ماده ۱ و ۲ قانون مالیات­های مستقیم در این خصوص به صراحت تعیین و تکلیف نموده است.  در حقیقت در ماده ۱ این قانون اشخاصی که مشمول پرداخت مالیات بر درآمد هستند  و در ماده ۲ اشخاصی که مشمول نمی­باشند مشخص گردیده است.

مالیات بر درآمد شرکت ها

با شناخت مفهوم مالیات بر درآمد و اینکه چه اشخاصی باید مالیات بر درآمد را پرداخت کنند، به بررسی یکی از مهم ترین انواع مالیات بر درآمد یعنی مالیات بر درآمد شرکت ها می­پردازیم. برای توضیح هرچه بهتر مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی در ابتدا لازم است تا مفهوم شخص حقوقی را بررسی نماییم.

علاوه بر افراد در جامعه، اشخاص دیگری هم یافت می شوند که به فعالیت می پردازند مانند گروه ها، جمعیت­ها، موسسات، سازمان ها و… اینها مواردی ازاشخاص حقوقی هستند.  این اشخاص حقوقی وجود طبیعی ندارند وبلکه قانون گذاربه وجود آنها اعتباربخشیده است. با ثبت شرکت ، آورده هریک از شرکاء و سهامداران در شرکت، از دارائی آنها منفک می شود و در دارائی شرکت قرار می گیرد و شرکاء و سهامداران پس از آن ، هیچ تسلطی بر آورده خود ندارند.

شخصیت های حقوقی دارای حقوق، تکالیف و اموالی هستند که به طور کلی از اموال، حقوق و دارایی افرادی که آن را تشکیل می دهند جداهستند. اشخاص حقوقی دارای کلیه حقوق و تکالیفی می باشند که قانون برای آنها به رسمیت شناخته است مگر آن چه که لازمه طبیعت و فطرت و سرشت انسانی است و مختص به انسان است مانند حقوق و وظایف پدرانه.

اشخاص حقوقی به انواع مختلفی تقسیم می­گردند. بعضی از اشخاص حقوقی مربوط به حقوق عمومی دولتی و عمومی بوده و اعمال حاکمیت می­نمایند. این دسته از اشخاص حقوقی به موجب ماده ۲ قانون مالیات­های مستقیم از پرداخت مالیات معاف می­باشند. 

ماده۲-اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات‌های موضوع این قانون نیستند:

1. – وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی،
2. دستگاه­هایی که بودجه آن­ها وسیله دولت تأمین می‌شود،
3. شهرداری‌ها و دهیاری­ها،
4. بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی دارای مجوز معافیت از طرف حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری،

‌تبصره ‌۱- شرکت‌هایی که تمام یا قسمتی از سرمایه آن­ها متعلق به اشخاص و موسسه‌های مذکور در بندهای فوق باشد، سهم درآمد یا سود آن­ها‌ مشمول حکم این ماده نخواهد بود. حکم این تبصره مانع استفاده شرکت‌های مزبور از معافیت‌های مقرر در این قانون، حسب مورد، نیست.

در مقابل، اشخاص حقوقی غیرعمومی مانند شرکت­های تجاری و موسسات غیرتجاری مشمول پرداخت مالیات بر درآمد می­باشند.

در بند  5 و ۴ ماده ۱ قانون مالیات­های مستقیم به بحث مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی اشاره شده است این ماده بیان میدارد:

ماده ۱- اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات بر در آمد می باشند:

۱-…

۴- هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می­نماید.

۵- هر شخص غیر ایرانی( اعم از حقیقی یا حقوقی) نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می­نماید و همچنین نسبت به درآمدهایی که بابت واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود و یا دادن تعلیمات و کمک های فنی و یا واگذاری فیلم های سینمایی(که به عنوان بها یا حق نمایش یا هر عنوان دیگر عاید آن­ها می گردد) از ایران تحصیل می کند.

نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی و نحوه محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی

حال باید به این موضوع بپردازیم تا نحوه محاسبه مالیات بردرآمد اشخاص حقوقی
(شرکت­ها) چگونه می­باشد؟ در این خصوص ماده ۱۰۵ قانون مالیات­های مستقیم بیان میدارد:

جمع درآمد شرکت ها و درآمد ناشی از فعالیت‌های‌ انتفاعی سایر اشخاص حقوقی که از منابع مختلف در ایران یا خارج ‌از ایران تحصیل می‌شود، پس از وضع زیان‌های حاصل از منابع ‌غیرمعاف و کسر معافیت های مقرر به استثنای مواردی که طبق ‌مقررات این قانون دارای نرخ جداگانه‌ای می‌باشد، مشمول مالیات ‌به نرخ بیست و پنج درصد (۲۵٪) خواهند بود.

چنانچه در ماده ۱۰۵ قانون مالیات­های مستقیم ملاحظه می­نماییم، درآمد بر مالیات اشخاص حقوقی ایرانی به درآمد ایشان در داخل کشور محدود نمی­باشد بلکه درآمد ایشان در خارج از کشور را هم دربرمی­گیرد. این موضوع در تبصره ماده ۱۸۰ قانون تصریح شده است.

برای مثال اگر یک شرکت ایرانی در یک سال ۹۰۰ میلیون ریال در خارج از کشور  درآمد داشته است باید علاوه بر پرداخت مالیات به کشور خارجی در ایران نیز مالیات بپردازد بدین نحو که برفرض در یک سال مالیاتی ۱۰۰ میلیون ریال در خارج از کشور مالیات پرداخت کرده باشد ولی طبق قوانین مالیاتی ایران به علت نرخ متفاوت و بالاتر بابت همان مقدار سود باید  300 میلیون ریال به دولت مالیات بپردازد، مابه التفاوت یعنی ۲۰۰ میلیون  ریال مالیات از ایشان مجددا در داخل ایران اخذ می­گردد. البته طبق قانون چنانچه  موافقتنامه اجتناب از مالیات مضاعف میان دولت ایران با یک دولت خارجی منعقد شده باشد بابت هر مقدار مالیاتی که اشخاص حقوقی در آن کشور خارجی  پرداخت کرده‌اند نیازی نیست مجددا بابت مابه التفاوت آن، مبلغی به عنوان مالیات در ایران بپردازند.

همانطور که می بینیم در یک قاعده کلی نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی ۲۵ درصد می­باشد. یعنی ۲۵ درصد از سود سالانه اشخاص حقوقی می بایستی به عنوان مالیات به سازمان امور مالیاتی پرداخت گردد.

نکاتی در مورد مالیات بردرآمد سایراشخاص حقوقی

مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی غیرتجاری

در خصوص بسیاری از اشخاص حقوقی، هدف اصلی واولیه از ایجاد و تشکیل و فعالیت شخص حقوقی، تجارت و کسب درآمد نیست. این نوع اشخاص حقوقی که عموما موسسه، نهاد، انجمن و… نامیده می­شوند به این علت که اصولا فعالیت­های ایشان سود آور نمی­باشد ملزم به پرداخت مالیات نمی­باشند. اما چنانچه فعالیت سودآور به جهت کسب منفعت انجام دهند می­بایستی مانند اشخاص حقوقی تجاری به نرخ ۲۵ درصد مالیات بردرآمد پرداخت کنند.

دراین خصوص تبصره ۱ ماده ۱۰۵ قانون مالیات­های مستقیم بیان می­دارد: در مورد اشخاص حقوقیِ ایرانیِ غیرتجاری که به ‌منظورکسب درآمدوتقسیم سود تأسیس نشده‌اند، در صورتی که دارای فعالیت ‌انتفاعی باشند، از مأخذ کل درآمد مشمول مالیات فعالیت انتفاعی‌ آن­ها، مالیات به نرخ مقرر در این ماده وصول می‌شود.

مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی غیرایرانی در داخل ایران

نه تنها اشخاص حقوقی ایرانی داخل ایران باید مالیات بر درآمد خود را پرداخت نمایند بلکه اشخاص حقوقی غیرایرانی نیز که در ایران فعالیت دارند، مانند شرکت­های خارجی باید مالیات بر درآمد خود را با نرخ ۲۵ درصد پرداخت نمایند. به این موضوع در تبصره ۲ ماده ۱۰۵ اشاره شده است : تبـصـره ۲ ـ اشـخاص حـقـوقی خـارجی و مـؤسـسات مـقیم خـارج ‌از ایـران بـه اسـتثنای مـشمولان تبصره (۵) ماده (۱۰۹) و ماده (۱۱۳) این قانون، از مأخذ کل درآمد مشمول مالیاتی که از بهره برداری‌ سرمایه در ایران یا از فعالیت‌هایی که مستقیماً یا به وسیله نمایندگی‌ از قبیل شعبه‌، نماینده‌، کارگزار و امثال آن در ایران انجام می‌دهند یا از واگذاری امتیازات و سایر حقوق خود، انتقال دانش فنی‌، دادن ‌تعلیمات‌، کمک‌های فنی یا واگذاری فیلم‌های سینمایی از ایران ‌تحصیل می‌کنند، به نرخ مذکور در این ماده مشمول مالیات خواهند بود. نمایندگان اشخاص و مؤسسات مذکور در ایران نسبت به ‌درآمدهایی که به هر عنوان به حساب خود تحصیل می‌کنند طبق ‌مقررات مربوط به این قانون مشمول مالیات می‌باشند.

کسر مالیات­های پرداخت شده از مالیات بر درآمد

به موجب تبصره ۳ ماده ۱۰۵ قانون ، در موقع احتساب مالیات بر درآمد اشخاص‌ حقوقی، اعم از ایرانی یا خارجی‌، مالیات هایی که قبلاً پرداخت شده‌است با رعایت مقررات مربوط از مالیات متعلق کسر خواهد شد و اضافه پرداختی از این بابت قابل استرداد است‌. برای مثال در خصوص شرکت­های وارد کننده کالا، هنگام ورود کالا به کشور، مبلغی به عنوان مالیات به گمرک پرداخت می­شود ودر زمان پرداخت مالیات بردرآمد این شرکت، مالیاتی که قبلا به گمرک پرداخت شده، از مالیات قابل پرداخت به عنوان مالیات بردرآمد  کسر می شود.

عدم تعلق مالیات بر درآمد  به سود سهام یا سهام الشرکه دریافتی از شرکت ها

تبصره ۴ ماده ۱۰۵ بیان می­دارد: اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی نسبت به سود سهام یا سهام الشرکه دریافتی، مشمول‌ مالیات دیگری نخواهند بود. علت این موضوع آنست که قبلا یکبار مالیات سود سهام و سهم الشرکه به عنوان مالیات بر درآمد توسط سازمان امورمالیاتی محاسبه و توسطشرکت پرداخت گردیده است در نتیجه مالیات مضاعف و مجدد دریافت نمی­شود.

کسر وجوه پرداخت شده از مأخذ درآمد مشمول ‌مالیات در محاسبه مالیات بر درآمد

تبصره ۵ ماده ۱۰۵ بیان می­دارد: در مواردی که به موجب قوانین، وجوهی ‌تحت عناوین دیگری غیر از مالیات بر درآمد از مأخذ درآمد مشمول ‌مالیات اشخاص قابل وصول باشد، مالیات متعلقه پس از کسر وجوه مزبور به نرخ مقررمحاسبه خواهد شد. توضیح آنکه طبق قوانین مختلف در برخی موارد، شرکت­ها و اشخاص حقوقی ملزم به پرداخت وجوهی به دولت یا سایرارگان­هایی که دولت مشخص می­نماید هستند برای مثال برخی شرکت­ها می­بایستی وجوهی را به اتاق بازرگانی پرداخت کنند در این صورت این وجه بعدا از مالیات بر درآمد قابل پرداخت کسر می­گردد.

مالیات بر درآمد شرکت­های تعاونی

در خصوص بعضی از اشخاص حقوقی نرخ مالیات بر درآمد ۲۵ درصد نمی­باشد در این خصوص  تبصره ۶ ماده ۱۰۵ بیان میدارد: درآمد مشمول مالیات ابرازی شرکت ها و اتحادیه های تعاونی متعارف و شرکت های تعاونی سهامی عام، مشمول بیست و پنج درصد (۲۵٪) تخفیف از نرخ موضوع این ماده می باشد. به عبارتی چنانچه شما صاحب یک شرکت تعاونی یا تعاونی سهامی عام می­باشید نرخ مالیات شما چیزی حدود ۱۸ درصد خواهد بود. در توضیح لازم به ذکر است که بر اساس عنوان مجوز شرکت تعاونی نرخ مالیات ایشان متفاوت خواهد بود. بر اساس ماده ۱۳۳ قانون مالیات­های مستقیم صد درصد (۱۰۰٪) درآمد صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی، شرکت های تعاونی روستایی، عشایری، کشاورزی، صیادان، کارگری، کارمندی، دانشجویان و دانش‌آموزان و اتحادیه‌های آنها از مالیات‌معاف است. اگر شرکت تعاونی جز ۸ مورد مذکور در ماده ۱۳۳ نباشد مشمول نرخ مالیات بر درآمد مندرج در تبصره ۶ ماده ۱۰۵ خواهد بود.

تخفیف مالیات بردرآمد اشخاص حقوقی سود ده

قانونگذار جهت حمایت و تشویق از اشخاص حقوقی سود ده، در تبصره ۷ ماده ۱۰۵، تخفیفی را پیش بینی نموده است. طبق این تبصره به ازای هر ده درصد (۱۰٪) افزایش درآمد ابرازی مشمول مالیات اشخاص موضوع این ماده نسبت به درآمد ابرازی مشمول مالیات سال گذشته آنها، یک­ واحد­ درصد و حداکثر تا پنج واحد ­درصد از نرخ های مذکور کاسته می‌شود. شرط برخورداری از این تخفیف، تسویه بدهی مالیاتی سال قبل و ارائه اظهارنامه مالیاتی مربوط به سال جاری در مهلت اعلام شده از سوی سازمان امور مالیاتی است. باید توجه داشت که شرط بهره مندی از این تخفیف اولا آنست که در سال گذشته شرکت شما زیان ده نبوده باشد بلکه سود ده بوده و درسال جدید به نسبت سال قبل، ۱۰ درصد افزایش درآمد داشته باشد همچنین تکالیف مالیاتی از جمله ارسال اظهارنامه و تسویه مالیاتی صورت گرفته باشد.

کلام آخر:

در این مقاله سعی شد تا حد امکان نکات مربوط به مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی ذکر گردد اما مقوله مالیات اشخاص حقوقی بسیار گسترده و پیچیده‌تر از موضوعات گفته شده است در نتیجه بهتر است با یک وکیل مالیاتی مشورت نمایید.