استراتژی های بهینه سازی مالیاتی برای شرکت ها

استراتژی های بهینه سازی مالیاتی برای شرکت ها: از تئوری تا عمل

مالیات یکی از اصلی ترین منابع درآمد دولت ها به شمار می رود بدین نحو که دولت ها مبالغی را تحت عنوان مالیات از اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تامین هزینه های عمومی و خدمات اجتماعی دریافت می نمایند. پرداخت مالیات ضمن اینکه می تواند به کاهش نابرابری های اجتماعی و اقتصادی کمک کند، موجب توزیع عادلانه ثروت و موثر بر فعالیتهای اقتصادی خواهد شد. لذا شرکت ها حین تاسیس و پس از آن مکلف به پرداخت مالیات خود در خصوص ثبت شرکت و کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران کسب می کنند، می باشند.در این مقاله به بررسی انواع مالیات ها، نحوه محاسبه و معافیت های مالیاتی شرکت های تجاری، خواهیم پرداخت.

انواع مالیات در ایران:

قبل از اینکه به انواع مالیات شرکت های تجاری بپردازیم، ضرورت دارد ابتدا به بیان انواع مالیات در ایران می پردازیم:

مالیات در ایران به دو نوع مالیات مستقیم و مالیات غیر مستقیم تقسیم می شود که این دو نوع مالیات از نظر اهداف و نحوه وصول، دارای تفاوت‌هایی هستند:

مالیات های مستقیم: به مالیات هایی گفته می شود که بدون واسطه و به صورت مستقیم از درآمد یا دارایی‌های مؤدیان مالیاتی اخذ می‌شوددر واقع در مالیات های مستقیم، پرداخت کننده مالیات مشخص است و به نوعی مودی محور است.

مالیات های مستقیم در یک تقسیم بندی کلی به دو دسته زیر تقسیم می شود:

دسته اول – مالیات بر درآمد که خود دارای ۴ زیرمجموعه می باشد:

• مالیات بردرآمد املاک
• مالیات بردرآمد مشاغل
•  مالیات بردرآمد اتفاقی
• مالیات بردرآمد اشخاص حقوقی

دسته دوم – مالیات بر دارایی که خود به دو زیرمجموعه دیگر تقسیم می شود:

• مالیات برارث
• حق تمبر

مالیات غیرمستقیم : به مالیاتی هایی گفته می شود که پرداخت کننده آن مشخص نیست بدین نحو که بر خدمات و کالاهایی که افراد مختلف استفاده می‌کنند وضع می‌شود بنابراین پرداخت کننده این نوع مالیات، مصرف کنندگان می باشند. مالیات غیر مستقیم به دو زیرمجموعه تقسیم می شود :

• مالیات بر واردات
• مالیات بر مصرف و فروش

پس ازترسیم ساختار کلی نظام مالیاتی ، می پردازیم به مقوله اصلی

انواع مالیات های شرکت های تجاری:

الف-مالیات بر درآمد:

به مبلغی که پس از کسر هزینه های واقعی قابل قبول و نیز درآمدهایی که مشمول مالیات نبوده و یا حسب مورد حاصل ضرب فروش یا درآمد مودی در یک دوره مالی را نشان می دهد، درآمد مشمول مالیات گفته می شود.

شرکت های تجاری به استثنای شرکت هایی که مشمول برخی تعدیل و یا معافیت های قانونی هستند به موجب بند های ۴ و ۵ ماده یک و ماده ۱۰۵ قانون مالیات های مستقیم، مشمول مالیات بر درآمد به نرخ %۲۵ هستند. به موجب قانون مذکور،هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می نماید وهمچنین هر شخص غیر ایرانی(اعم از حقیقی و یا حقوقی) نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می نماید و همچنین نسبت به درآمدهایی که بابت واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود و یا دادن تعلیمات و کمک های فنی و یا واگذاری فیلم های سینمایی( که به عنوان بها یا حق نمایش یا هر عنوان دیگر عاید آن ها می گرد) از ایران تحصیل می کند، مشمول مالیات بر درآمد هستند.

ب- مالیات حق تمبر (اوراق بهادار):

به استثنا شرکت های تعاونی سایر شرکت هایی که طبق قانون تجارت در اداره ثبت شرکت ها به ثبت می رسند، مشمول مالیات حق تمبر می شوند. همچنین سهام و سهم الشرکه تمامی شرکت های ایرانی موضوع قانون تجارت به استثنای شرکت های تعاونی، بر اساس ارزش اسمی سهام یا سهم الشرکه به قرار نیم در هزار مشمول حق تمبر خواهد بود که می بایست ظرف دو ماه از تاریخ ثبت در اداره ثبت شرکت ها پرداخت گردد؛ در غیر اینصورت مشمول جریمه ای به میزان ۲ برابر خواهد شد.

پ- مالیات نقل و انتقال سهام و یا سهم الشرکه:

مالیات بر نقل و انتقال سهام یا سهم الشرکه و حق تقدم سهام یا سهم الشرکه همانگونه که از اسمش مشخص است، مالیاتی است مقطوع که در زمان خرید و فروش سهام  یا سهم الشرکه و حق تقدم سهام یا سهم الشرکه از سوی فروشنده پرداخت می شود. این نوع مالیات به صورت درصدی و مقطوع محاسبه می شود.

مالیات نقل و انتقال سهام  و حق تقدم سهام در شرکت های بورسی به میزان نیم در صد ارزش فروش سهام و حق تقدم سهام است. مالیات نقل و انتقال سهام ، سهم الشرکه و حق تقدم سهام و سهم الشرکه در شرکت های غیر بورسی به میزان چهار درصد ارزش اسمی آنها است که از این بابت وجه دیگری به عنوان مالیات بر در آمد نقل و انتقال فوق مطالبه نخواهد شد.

ت- مالیات بر ارزش افزوده ( VAT ):

این نوع مالیات به طور مستقیم از درآمد افراد کسر نمی شود بلکه به عنوان یک مالیات غیر مستقیم است که در طول فرآیند تولید، به مواد اولیه محصول یا خدمات به میزان ۱۰% اضافه می شود که فروشنده هنگام فروش کالا و خدمات از خریدار دریافت می کند و این مبالغ دریافتی را به صورت فصلی به سازمان امور مالیاتی کشور پرداخت می کند. بنابراین شرکت ها موظفند این مالیات را از مشتریان خود دریافت کرده و به دولت پرداخت کنند.

ث- مالیات بر دارایی:

مالیات بر دارایی بر اساس ارزش دارایی های شرکت، از جمله املاک و مستغلات، محاسبه می شود و معمولا به صورت سالانه پرداخت می شود. تغییر در دارایی ها، مانند خرید یا فروش املاک و مستغلات می تواند تاثیر زیادی بر میزان مالیات پرداختی داشته باشد.

ج- مالیات بر افزایش سرمایه:

مالیات بر افزایش سرمایه و سهام اضافی از تاریخ ثبت افزایش سرمایه در اداره ثبت شرکت ها از طریق ابطال تمبر پرداخت می شود. افزایش سرمایه در مورد شرکت هایی که قبلا سرمایه خود را کاهش داده اند تا میزانی که حق تمبر آن پرداخت شده است، مشمول حق تمبر مجدد نخواهد بود.

چ- مالیات بر درآمد اتفاقی:

هرگاه شرکت درآمد نقدی یا غیر نقدی به صورت بلاعوض و یا از طریق معاملات محاباتی  یا به عنوان جایزه یا هر عنوان دیگراز این قبیل تحصیل نماید، آنچه بدین نحو تحصیل کرده است به عنوان درآمد اتفاقی در نظر گرفته می شود و مالیاتی تحت عنوان مالیات بر درآمد اتفاقی به نرخ مقرر باید پرداخت نماید.

نحوه محاسبه مالیات شرکت های تجاری:

۱- رسیدگی به دفاتر، اسناد و مدارک:

در صورتی که شرکت های تجاری به قانون مالیات های مستقیم، تکالیف و دستورالعمل های صادره در خصوص نحوه تنظیم، نگهداری و تحریر دفاتر و رعایت اصول و موازین حسابداری عمل کنند، اظهارنامه مالیاتی را در موعد خود تسلیم نمایند و با درخواست اداره امور مالیاتی، دفاتر، مدارک حسابداری، قراردادها، کلیه اسناد و مدارک مربوط به انتقال حق واگذاری، صورت حقوق و دستمزد پرداختی به تفکیک هر ماه و….را ارائه نمایند و هزینه های ابرازی شرکت با فصل هزینه های قابل قبول قانون مالیات های مستقیم منطبق باشد، تشخیص درآمد آنها از طریق رسیدگی به دفاتر، اسناد و مدارک خواهد بود که این روش بهترین حالت رسیدگی است.

در این روش نحوه محاسبه مالیات شرکت بدین شرح است که؛ فروش ابرازی شرکت از هزینه ابرازی ایشان کسر میشود که حاصل آن سود ابرازی یعنی در امد مشمول مالیات شرکت خواهد بود. مامور مالیاتی سود ابرازی را ضرب در نرخ مالیاتی(۲۵%) می نماید که حاصل آن مالیات تعلقی شرکت خواهد بود.

۲- از طریق علی الراس:

از سال ۱۳۹۷ با اصلاح ماده ۹۷ قانون مالیات های مستقیم، این نوع رسیدگی منسوخ شده است. قبل از اصلاح ماده مذکور، در سه حالت به شرح ذیل، مالیات شرکت ها به صورت علی الراس محاسبه می شد:

الف-عدم تسلیم اظهارنامه در موعد مقرر

ب-خودداری از ارائه دفاتر، اسناد و مدارک به اداره امور مالیاتی

ج-اظهارنامه در موعد تسلیم شده و دفاتر، اسناد و مدارک نیز به اداره امور مالیاتی تسلیم شده بود اما مامور مالیاتی به جهت عدم شفافیت دفاتر، اسناد، مدارک و قررداد ها، موضوع راغیر قابل رسیدگی تشخیص داده و مراتب را با ذکر دلایل کافی‌ کتبا به مودی ابلاغ و پرونده را برای رسیدگی به هیأتی متشکل از سه نفر حسابرس منتخب رئیس کل ‌سازمان امور مالیاتی کشور احاله می کرد. مودی می‌توانست ظرف ‌یک ماه از تاریخ ابلاغ با مراجعه به هیأت مزبور نسبت به رفع اشکال رسیدگی و ادای توضیح کتبی در مورد نحوه رعایت موازین قانونی و آیین‌نامه ‌حسب مورد اقدام نماید و در هر حال هیأت مکلف بود ظرف ده روز پس از انقضای یک ماه فوق، نظر خود را با توجیهات و دلایل لازم و کافی به اداره امور مالیاتی اعلام نماید تا بر اساس آن اقدام گردد.

هیات مذکورپس از رسیدگی یا نظربه قابل رسیدگی بودن دفاتر، اسناد و مدارک میداد که در اینصورت مامور مالیاتی بایستی از طریق رسیدگی به دفاتر اقدام می نمود یا نظر به غیر قابل رسیدگی بودن دفاتر، اسناد و مدارک به جهت عدم کفایت اسناد و مدارک حسابداری یا نظر به مردودی دفاتر، اسناد و مدارک به جهت عدم رعایت موازین قانونی میداد که در هر دو صورت بایستی به صورت علی الراس رسیدگی می شد.

در روش علی الراس با توجه به دفترچه ضرایب، ضریب یا ضرایب مالیاتی ضرب در قرینه یا قراین مالیاتی می شود که حاصل آن، درآمد مشمول مالیات است، درامد مشمول مالیات نیز ضرب در نرخ مالیاتی(۲۵%) میشود که حاصل آن مالیات تعلقی شرکت می شود.

۳-رسیدگی بعد از اصلاح ماده ۹۷ قانون مالیاتهای مستقیم :

همانگونه که در بالا آوردیم، از سال ۱۳۹۷، رسیدگی از طریق علی الراس منسوخ شد. درآمد مشمول مالیات از طریق رسیدگی به اظهارنامه مالیاتی و دفاتر مودی که با رعایت مقررات تنظیم شده تشخیص داده می شود. در شرایطی که رسیدگی به دفاتر امکان نداشته باشد سه حالت به شرح ذیل را قانونگذار پیش بینی کرده است:

۱-هزینه های ابرازی شرکت باید با فصل هزینه های قابل قبول قانون مالیاتهای مستقیم منطبق باشد. اگر بهای تمام شده برای مامور مالیاتی قابل احراز نباشد، مامور مالیاتی بهای تمام شده را از طریق سود ناویژه بدست می آورد. مامور مالیاتی با استفاده از دفترچه اینتاکد، درآمد ابرازی مودی را ضرب در نسبت های دفترچه اینتاکد میکند و بهای تمام شده پرونده مالیاتی را بدست می آورد و مابه التفاوت بهای تمام شده را برگشت میزند.

۲-در صورتی که مودی مالیاتی صرفا بخشی از مستندات مربوط به تحمل هزینه هر جزء از بهای تمام شده کالا یا خدمت ساخته و فروش رفته، شامل بخشی از هزینه های خرید مواد یا کالا یا حقوق و دستمزد یا سایر هزینه های مربوطه را به اداره امور مالیاتی ارائه ننماید، در صورت احراز دریافت اقلام خریداری شده و تحمل هزینه، حسابرسان مالیاتی آن جزء از بهای تمام شده کالا و خدمات ساخته و فروش رفته که فاقد مستندات مثبته است را حداکثر به ارزش منصفانه در زمان انجام معامله درحسابرسی مالیاتی با رعایت مقررات مبنای قبول هزینه یا خرید تعیین می نماید و ما به التفاوت مبلغ محاسبه شده با میزان ابرازی مودی را به عنوان هزینه غیر قابل قبول منظورمی نماید. در غیر اینصورت عدم احراز دریافت اقلام خریداری شده یا تحمل هزینه، هزینه های مرتبط در حساب مالیاتی و تعیین سود ناویژه قابل اعمال نخواهد بود.

۳-در صورت عدم ارائه تمام مدارک هزینه ای،  با در نظر گرفتن نسبت سود فعالیت، هزینه های آن بر اساس ابراز مودی، نسبت فعالیت مشاغل مشابه در سامانه طرح جامع مالیاتی و یا نسبتی که هر ساله توسط سازمان با تایید رئیس کل سازمان با توجه به اطلاعات موجود در پایگاه های اطلاعاتی سازمان و اطلاعات سایر مراجع حداکثر تا پانزدهم مرداد ماه هر سال برای سال قبل تعیین می شود، با رعایت مقررات قانونی مربوط به عنوان هزینه قابل قبول مودی منظور می شود.

معافیت های مالیاتی شرکت های تجاری:

معافیت مالیاتی چیست؟

همه میدانند که یکی از درآمدهای اصلی دولت، مالیات است.با توجه به قوانین مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی دارای درآمد و صاحبان مشاغل باید نسبت به پرداخت مالیات اقدام کنند، اما دولت با هدف تشویق کارآفرینان، کسب‌وکارها و فعالان اقتصادی برای خلق ثروت بیشتر و همچنین کمک به توسعه اقتصادی، برای برخی فعالیت‌ها، معافیت­‌های مالیاتی در نظر گرفته است لذا به خروج قانونی برخی از منابع درآمدی و سرمایه ای از شمول پرداخت موقت و غیر دائمی مالیات که عمدتا ابزاری جهت سیاست های حمایتی دولت است، معافیت مالیاتی گفته می شود.

مکانیزم معافیت از مالیات می­‌تواند یا:

• به صورت نرخ صفر مالیات
• رهایی از پرداخت مالیات
• نرخ­‌های کمتر مالیات باشد

مطابق با ماده ۱۴۶ مکرر قانون مالیات های مستقیم، شرایط اعمال معافیت مالیاتی در قانون مالیات های مستقیم و سایر قوانین، ارائه اظهارنامه مالیاتی، دفاتر و یا اسناد و مدارک در موعد مقرر است که در صورت عدم ارائه اظهارنامه، دفاتر و یا اسناد و مدارک مذکور، مودی مطابق احکام و ضوابط قانون مالیات های مستقیم، مشمول مالیات، جریمه و مجازات های مقرر در آن قانون می شود.

در این مجال ناگزیراز تعریف مناطق آزاد و ویژه تجاری به عنوان دو مصداق از موارد معافیت مالیاتی می باشیم:

برای برخی از مناطق یک کشور به علت شرایط جغرافیایی خاصی که دارند، قوانین تجاری متفاوتی با قوانین سایر مناطق کشور وضع می­‌شود که این مناطق به مناطق آزاد تجاری معروف هستند؛ یکی از اصلی‌­ترین ویژگی­‌های این مناطق، معافیت مالیاتی مناطق آزاد است. منطقه آزاد، منطقه­‌ای حراست ‌شده بندری یا غیربندری است که برخی از مقررات جاری کشور در آن اجرا نمی­‌شود؛ این مناطق از مزایایی مانندمعافیت مالیاتی ، بخشودگی سود و عوارض گمرکی، عدم‌ وجود تشریفات اضافی ارزی، اداری و مقررات دست و پاگیر برخودار است.

برای بهره مندی از معافیت مالیاتی در مناطق آزاد، سه شرط لازم است:

1. داشتن مجوز فعالیت
2. تسلیم اظهارنامه مالیاتی ظرف مهلت مقرر قانونی
3. ارائه اسناد و مدارک مربوطه و فعالیت در محدوده هر منطقه آزاد برای فعالان اقتصادی

اسامی مناطق آزاد معاف از مالیات : منطقه آزاد قشم- منطقه آزاد کیش- منطقه آزاد آبادان – منطقه آزاد چابهار-منطقه آزاد اروند- منطقه آزاد ارس-منطقه آزاد ماکو-منطقه آزاد انزلی-

منطقه ویژه : محدوده جغرافیایی مشخصی است که در آن قوانین گمرکی کشور اجرا نمی­‌گردد،منطقه ویژه با هدف حمایت از صنعت داخلی کشور، تسهیل در واردات و صادرات کالا و جذب فناوری‌های جدید در رابطه با تولید و توسعه ایجاد می شود. به عبارت ساده ترهر کشوری برای توسعه و تجارت و در نهایت رشد اقتصادی خود باید برنامه ریزی درستی انجام بدهد، یکی از روش‌­های شکوفایی اقتصاد، راه اندازی شرکت­‌های مختلف در مناطق ویژه اقتصادی است، برای این هدف دولت معافیت‌­های مختلفی در نظر گرفته است. یکی از مهم‌­ترین معافیت مناطق ویژه اقتصادی، معافیت مالیاتی است؛ به عبارتی واحدهای تولیدی و مدنی اشخاص غیردولتی حقوقی تا مدت ۲ سال از مالیات نرخ صفر برخوردار هستند، در صورتی که شرکتی در مناطق ویژه اقتصادی کم‌تر توسعه یافته مشغول به کار شود به مدت ۳ سال از این قانون برخوردار خواهد بود.

با مقدمه فوق ، معافیت های مقرر در قانون مالیات های مستقیم و سایر قوانین به شرح ذیل است:

۱-معافیت مالیاتی در مناطق آزاد تجاری(کیش، قشم، چابهار، انزلی، آبادان و خرمشهر) مطابق با ماده ۱۳ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری صنعتی و اصلاحیه آن: اشخاص حقیقی و حقوقی که در منطقه به انواع فعالیت های اقتصادی اشتغال دارند، نسبت به هر نوع فعالیت اقتصادی در منطقه ازاد از تاریخ بهره برداری مندرج در مجوز به مدت بیست سال از پرداخت مالیات بر درآمد و دارایی موضوع قانون مالیات های مستقیم معاف خواهند بود و پس از انقضاء بیست سال تابع مقررات مالیاتی خواهند بود.

۲-معافیت مواد ۱۳۲(واحدهای تولیدی و معدنی و واحدهای خدماتی بیمارستان ها، هتل ها و مراکز اقامتی گردشگری)، ۱۳۳(صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی، شرکت های تعاونی روستایی، عشایری،کشاورزی، صیادان،کارگری، کارمندی، دانشجویان، دانش آموزان و اتحادیه های آنها) ، ۱۳۸ مکرر(قرارداد مشارکت با شرکت) قانون مالیات های مستقیم.

۳-معافیت مالیاتی خدمات و صادرات غیر نفتی، ماده ۱۴۱ قانون مالیاتهای مستقیم.

۴-معافیت مالیاتی شرکت های دانش بنیان، قانون حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان 

کلام آخر:

این مقاله تلاش کرده است تا ابعاد مختلف مالیات های شرکت های تجاری را بررسی کند، دانستن این نکات برای هر مدیر مالی و مدیر کسب و کار ضروری است. با آگاهی از انواع مالیات ها، نحوه محاسبه، معافیت ها و الزامات قانونی مرتبط، شرکت ها می توانند برنامه ریزی بهتری برای مدیریت مسائل مالیاتی خود داشته باشند.

سوالات متداول :

سوال ۱: آیا به نقل و انتقال سهام و سهم الشرکه شرکت ها، مالیات تعلق می گیرد؟ میزان و نحوه پرداخت آن چگونه است؟

پاسخ: بله مالیات مقطوع، معادل ۴% ارزش اسمی سهام یا سهم الشرکه، مالیات تعلق می گیرد. میزان آن معادل ۴% مبلغ اسمی می باشد و پرداخت آن به صورت برخط و در زمان ثبت صورتجلسه نقل و انتقال در اداره ثبت شرکت ها انجام می شود.

سوال۲: آیا تجدیدارزیابی، مشمول مالیات می شود؟

پاسخ: تجدیدارزیابی، نوعی افزایش سرمایه (دارائی) بوده و به آن مالیات تعلق می گیرد

سوال ۳:آیا برای برخورداری از معافیت مالیاتی مناطق آزاد، اقامت اشخاص در مناطق آزاد لازم است؟

پاسخ : در پاسخ می‌توان به بخشنامه ۳۷۷۵۶  سال ۷۶ استنادکرد : “معافیت مالیاتی یاد شده فارغ از محل اقامتگاه قانونی اشخاص، صرفا ناظر به آن قسمت از فعالیت اقتصادی انتفاعی مودیان خواهد بود که با رعایت مقررات مربوط در محدوده مناطق مزبور صورت می‌پذیرد و نیز بدیهی است که این معافیت مالیاتی شامل آن قسمت از درآمد اشخاص که از فعالیت در خارج از مناطق یاد شده حاصل می‌شود ولو آنکه اقامتگاه قانونی آن‌ها در مناطق آزاد باشد نخواهد بود”.

متعاقبا در این زمینه بخشنامه ۲۰۰۹۳۲۹ مورخ ۵/۳/۹۳ صادر شد : “نظر به این‌که فعالیت در محدوده مناطق آزاد با اقامت اشخاص در مناطق مذکور ملازمه داشته و این اقامت منصرف از اقامت موضوع ماده ۵۹۰ قانون تجارت اعلام شده است بنابراین کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی که در مناطق یاد شده با اخذ مجوز از مراجع ذی‌صلاح به فعالیت مبادرت می‌نمایند، مقیم محسوب می‌گردند”

سوال ۴:نحوه دریافت مجوز از سازمان مناطق آزاد برای گرفتن معافیت مالیاتی چگونه است؟

پاسخ :برای دریافت معافیت مالیاتی، اخذ مجوز از سازمان مناطق آزاد ضروری است وچنانچه یک شخص حقیقی یا حقوقی در مناطق آزاد مستقر شده باشد اما از سازمان مناطق آزاد مجوز نگیرد، نمی‌تواند از تسهیلات معافیت مالیاتی استفاده کند.

سوال ۵: معافیت مالیات بر حقوق افراد حقوق ‌بگیر در مناطق آزاد چگونه است؟

طبق قانون ماده ۱۳ برای اشخاصی قابل اجرا است که اقدام به راه اندازی فعالیت اقتصادی در مناطق آزاد می­‌کند و حقوق بگیران شامل قانون مذکور نبوده و باید مشابه تمامی حقوق بگیران کشور نسبت به پرداخت مالیات بر درآمد خود اقدام کنند اگرچه مطابق ماده ۹۲ قانون مالیات های مستقیم، مالیات حقوق کارکنان شاغلدرمناطق کمترتوسعه یافته ، مشمول ۵۰ درصد معافیت می شود.

گردآورنده:خدیجه رضائی